พลอยธรรมชาติที่มีลักษณะคล้ายกับเพชร พลอยเหล่านี้มักจะมีริ้วรอยมลทิลแบบธรรมชาติอยู่ในเนื้อพลอย อาจสังเกตุเห็นได้ด้วยตาเปล่าหรือกล้องกำลังขยายทั่วๆ ไป พลอยธรรมชาติที่มีลักษณะคล้ายกับเพชรมี 2 ชนิด ได้แก่
1. เพทาย (Zircon) เป็นพลอยธรรมชาติที่ใช้เลียนแบบเพชรมาตั้งแต่สมัยโบราณ ตามปกติเพทายมีได้หลายสี รวมทั้งเม็ดที่ใส ไม่มีสี ที่มีประกายคล้ายเพชร ข้อสังเกตุ ขณะที่เม็ดเท่า ๆ กัน เพทายจะมีน้ำหนักมากกว่า (เพราะค่าความถ่วงจำเพาะมากกว่า) มีตำหนิในเนื้อแตกต่างจากเพชร คือมีเส้นคู่ชัดเจน เพราะเพทายเป็นพลอยหักเหคู่ ในขณะที่เพชรตกผลึกในระบบคิวบิกซึ่งมีการหักเหเดี่ยว วิธีดูเส้นคู่ต้องดูด้วยกล้องขยาย มองลงไปตรงก้นพลอยจะเห็นเป็นเส้นคู่เหมือนภาพเบลอๆ
2. ซัฟไฟร์สีใส (White Sapphire) เป็นพลอยธรรมชาติ วิธีแยกจากเพชร คือดูจากการเล่นไฟ ลองขยับพลอยไปมา แสงที่สะท้อนจากเพชรจะเกิดสีรุ้ง คือสะท้อนเป็น 7 สี ในขณะที่ซัฟไฟร์สีใส จะสะท้อนสีรุ้งได้น้อยมาก
พลอยสังเคราะห์ที่มีลักษณะคล้ายเพชร เป็นพลอยที่มีการผลิตขึ้นมาเพื่อให้มีลักษณะทางกายภาพคล้ายกับเพชรมากที่สุด มักไม่เห็นตำหนิหรือถ้ามีก็จะเป็นตำหนิที่เล็กมากๆ พลอยกลุ่มนี้มีหลากหลายชนิดได้แก่
1. เพชรรัสเซีย (Synthetic Cubic Zirconia) เป็นพลอยสังเคราะห์ที่นิยมมากที่สุด ในการเลียนแบบเพชรแท้ วิธีแยกพลอยชนิดนี้ออกจากเพชรคือใช้เครื่องจี้เพชรจี้ดู เนื่องจากพลอยชนิดนี้ไม่มีคุณสมบัติในการนำความร้อนเหมือนกับเพชร
2. โมอีส (Moissanite) เป็นพลอยสังเคราะห์ที่มีลักษณะทางกายภาพและคุณภาพที่คล้ายคลึงกับเพชรมากที่สุดในขณะนี้ เครื่องจี้เพชรที่อาศัยการนำความร้อนใช้แยกไม่ได้ เพราะเพชรโมอีส ก็มีคุณสมบัตินำความร้อนได้เหมือนกัน ยกเว้นแต่เครื่องจี้พิเศษใช้จี้เพื่อแยกเพชรโมอีสนี้ให้ออกจากเพชรโดยเฉพาะ ข้อสังเกตุเพชรโมอีสจะมีค่าการกระจายแสงสูงกว่าเพชร จึงมีสีรุ้งแตกออกมามากกว่า และที่สังเกตได้ชัดคือเมื่อส่องกล้องมองไปที่ก้นพลอยโดยมุม 45 องศา จะเห็นเป็นเส้นซ้อนกันเนื่องจากโมอีสตกผลึกเป็นแบบคู่ซึ่งต่างจากเพชรเป็นระบบผลึกเดี่ยว (Cubic)
3. รูทิลสังเคราะห์ (Synthetic Rutile) มีสีรุ้งมากเนื่องจากการกระจายแสงสูง สีมักจะติดเหลืองเสมอ ในปัจจุบันมักจะไม่นิยมนำมาเลียนแบบเพชร เพราะค่าความแข็งน้อยจึงเกิดรอยขูดขีดได้ง่าย
4. จีจีจี (G.G.G) เป็นพลอยสังเคราะห์ที่มีการกระจายแสงใกล้เคียงกับเพชร แต่ถ้ามีขนาดเท่ากัน เพชรจะมีน้ำหนักเบากว่ามาก เพราะจีจีจีมีความความถ่วงจำเพาะสูงมาก มักไม่พบในปัจจุบัน
5. แย็ก (Y.A.G) เป็นพลอยสังเคราะห์ที่มีการกระจายแสงต่ำกว่าเพชรมาก มักไม่พบในปัจจุบัน
ในการแยกแยะเพชรว่าเป็นเพชรหรือเพชรเลียนแบบนั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องอาศัยความชำนาญ ประสบการณ์และการดูเป็นประจำ หากท่านไม่แน่ใจ โปรดปรึกษาผู้เชี่ยวชาญจะดีและแน่นอนกว่า